δημοσιευμένο στην εφημερίδαΠΑΤΡΙΣ, 2010

Σε μια τάξη του Δημοτικού, δε θυμάμαι ποια, μας έμαθαν για την κατάταξη των ειδών του πλανήτη, την ιεραρχία τους. Όλα ξεκίνησαν από έναν μονοκύτταρο οργανισμό, κάποια στιγμή εμφανίστηκαν τα πρώτα ψάρια, τα αμφίβια όντα, πολύ αργότερα ο πίθηκος και κάποια στιγμή ο άνθρωπος. Στο σχήμα αυτό του βιβλίου της φυσικής δεν μας εξήγησαν δύο πράγματα. Τι υπήρχε πριν το μονοκύτταρο οργανισμό – γιατί κι αυτόν κάτι τον δημιούργησε – αλλά και τι μετά τον άνθρωπο, πώς συνεχίστηκε δηλαδή η ιεραρχία των ειδών μετά την εμφάνιση του ανθρώπου ως τις μέρες μας. Κι αφού στοιχεία για το πριν δεν έχω – κι ας σπάω το κεφάλι μου να τα φανταστώ μήπως τα δημιουργήσω – θα μιλήσω για το μετά. Όχι τον μετάνθρωπο, το ον που διαδέχτηκε τον άνθρωπο στην Πυραμίδα της Φύσης, τέτοιο δεν υπάρχει ακόμα, αλλά τους ανθρώπους μετά τον άνθρωπο. Εκείνο το δίποδο πλασματάκι που κατάφερε να κρατά το σκήπτρο της Γης τα τελευταία κάτι χιλιάδες χρόνια.
Από τη φύση μου δεν τρέφω ιδιαίτερο σεβασμό στη φύση μου. Και πώς να τρέφω ευγενή συναισθήματα για μια φύση τόσο ατελή – ναι ξέρω η ατελής μας φύση είναι δείγμα της τελειότητάς μας – όταν μετά από εξελικτική πορεία τόσων χιλιάδων ετών ακόμα τα ίδια ένστικτα μας καθοδηγούν. Εκφράζονται βέβαια λίγο πιο εκλεπτυσμένα στις μέρες μας: δημόσιο συμφέρον, πατρίδα, πίστη, προστασία από την τρομοκρατία, άμυνα…, αλλά στα ίδια εγκλήματα μας οδηγούν: βασανισμούς, φόνους, καταστρατήγηση της ελευθερίας, κλεψιά, ασυδοσία… (τρεις τελείες δε φτάνουν γι’ αυτή τη λίστα αλλά μια εφημερίδα γεμάτη εκατομμύρια κόκκινες τελείες δεν θα ήταν για κανέναν ελκυστική).
Σαν να μην άλλαξε τίποτα από την εμφάνιση του είδους. Μαχόμενοι ενάντια στα ζώα που απειλούσαν τη ζωή μας ξεκινήσαμε, μαχόμενοι σαν ζώα συνεχίζουμε παίρνοντας πια, ναι είμαστε σε θέση να το κάνουμε κι αυτό, όλα τα κακόμοιρα τα υπόλοιπα ζώα στο λαιμό μας που πληρώνουν φαίνεται ακόμα το ότι κάποτε τόλμησαν να μας συμπεριλάβουν στη δίαιτά τους.
Δε θα είχα, λοιπόν, κανέναν απολύτως ενδοιασμό να συντρίψω την ανωτερότητά μας ανακηρύσσοντας ένα κοτσύφι, μια μανώλια, ή μια γαρίδα ως όντα ανώτερα από εμάς. Άλλωστε είναι πολύ αντιπαθές ένα είδος που αυτοανακηρύσσεται «το ανώτερο όλων». Η λογική όμως δεν μου επιτρέπει να διαφωνήσω γιατί η ανωτερότητα στη φύση προσδιορίζεται από τη δύναμη, την κατοχή και τη χρήση της, και τη δυνατότητα ενός είδους να κυριαρχεί, να διαιωνίζεται και να εξουσιάζει όλα τα άλλα.
Είμαστε λοιπόν πρωταγωνιστές, οφείλουμε να το παραδεχτούμε. Από σκυφτοί πίθηκοι ξεκινήσαμε και φτάσαμε να χρησιμοποιούμε σκεπτόμενους υπολογιστές που «βελτιώνουν» την ποιότητα ζωής μας και μας εξοικονομούν χρόνο. Γι’ αυτό διαθέτουμε όλο και περισσότερο χρόνο μπροστά τους. Για να βρούμε τρόπο να τον εξοικονομήσουμε.
Κάποιοι ιντερνετάδες που κοιτούν μπροστά από την εποχή τους – όπως κάθε ιντερνετάς που σέβεται τον εαυτό και την εποχή του – σκέφτηκαν ότι σκυφτοί ξεκινήσαμε, ως πίθηκοι πάντα, και σκυφτοί καταλήξαμε, μπροστά στον υπολογιστή αυτή τη φορά, ως… Αλήθεια ως τι; Σκυφτοί άνθρωποι μιας νέας εποχής ή πίθηκοι του μέλλοντος (homo internetalis); Πάντως είναι ειρωνικό ότι αυτήν την ειρωνεία (κάθε ειρωνεία είναι ειρωνική) για τον άνθρωπο, τη στάση του σώματός του μπροστά στις οθόνες και τη συσχέτισή της με την καταγωγή του, την σκέφτηκαν σκυφτοί άνθρωποι των οθονών. Ίσως αυτοί να είναι πιο κοντά στην πραγματική φύση του ανθρώπου από εκείνους που αποποιούνται τον προορισμό τους ξεχνώντας πως δεν είναι η απουσία τριχών που προσδιορίζει τη φύση του ανθρώπου αλλά ο Ανθρώπινος χαρακτήρας τον πράξεών του. Άλλοι πάλι προτιμούν να την αποποιούνται ολότελα και να επιμένουν ότι ο άνθρωπος προήλθε από δυο άτριχα πλάσματα με ανθρώπινη μορφή που έπλητταν απεριόριστα μέσα σε έναν μεγάλο κήπο.., αλλά αυτό είναι μια άλλη κουβέντα.
Οι άνθρωποι μετά τον άνθρωπο. Τελικά υπάρχει είδος ανώτερο από μας; Φυσικά υπάρχει και θα το αποκαλύψω αμέσως. Λέγεται homo proedrevis politikandis manageris polythesitis και σκοπός του είναι ένας. Να κερδίσει τη μάχη ανάδειξης του πιο ισχυρού, επικρατώντας όλων. Το νέο είδος μετά τον άνθρωπο δεν είναι παρά οι ίδιοι οι άνθρωποι που κατάφεραν να εξελιχτούν τόσο ώστε να συνεχίζουν να αφανίζουν ο ένας τον άλλον στην προσπάθειά τους, τι άλλο, να εξελιχτούν. Κι ενώ άλλα ζώα έβγαλαν φτερά για να επιβιώσουν, ο σκεπτόμενος άνθρωπος το μόνο που κατάφερε είναι να συνεχίσει να μένει σε μια σπηλιά. Η σπηλιά πλέον φτιάχνεται από μπετό, έχει επίπεδη οροφή, καλωδιακή, πλυντήριο, υπολογιστή κι αντί για τοιχογραφίες ζώων αντίγραφα από πίνακες του Νταλί (ο συγκεκριμένος καλλιτέχνης επιλέχτηκε λόγο των σουρεαλιστικών του τάσεων).
Για τι προσπαθεί λοιπόν ο σημερινός άνθρωπος; Προσπαθεί να κατακτήσει τη ξανθιά, να αγοράσει την πεντακοσάρα Mercedes, ένα οχτάμετρο σκάφος και μια μεζονέτα στη Φιλοθέη. Όλα αυτά είναι πάρα πολύ ωραία και καθόλου δεν τα δαιμονοποιώ. Το θέμα είναι ότι είναι διατεθειμένος να τα αποκτήσει καταδικάζοντας όλους όσοι βρίσκονται στο δρόμο του.
Όσο για τις εξαιρέσεις στον κανόνα, αυτοί που προσπαθούν να πλουτίσουν χωρίς αιματοχυσίες, άραγε γιατί το κάνουν; Ίσως γιατί κάποιος τους έπεισε ότι αυτά είναι η ουσία της ζωής γι’ αυτό και θα πρέπει να δουλεύουν νυχθημερόν για να τα αποκτήσουν. Δουλειά, δουλειά, δουλειά όλο και περισσότερη δουλειά. Επαρκής λόγος για να μην σκέφτεσαι και να είσαι δούλος.
Δεν είναι τυχαίο ότι οι αρχαίοι Έλληνες που ήξεραν να σκέφτονται δεν δούλευαν αλλά είχαν δούλους. Δεν είναι επίσης τυχαίο ότι ο παγκόσμιος πολιτισμός μας (η οικονομική κρίση δεν είναι παρά μια από τις εκφάνσεις του) πάει από το κακό στο χειρότερο γιατί όλοι δουλεύουν για τους «λίγους» έχοντας ελάχιστο χρόνο για τον εαυτό τους, την τέχνη, τη φύση, ένα βιβλίο, τους ανθρώπους που αγαπούν. Κι αυτοί οι λίγοι είναι που μας βομβαρδίζουν με πανανθρώπινες αξίες όπως ξανθιές, πεντακοσάρες, σκάφοι, μεζονέτες, για να συνεχίσουμε να δουλεύουμε γι’ αυτούς όλο και περισσότερο.
Κάπου άκουσα και μου άρεσε ότι στις παλαιές μορφές δουλείας ο αφέντης υποχρεούταν να σιτίζει και να παρέχει διαμονή στο δούλο του (όταν δεν τον σάπιζε στο ξύλο). Στις σύγχρονες μορφές δουλείας – δουλειάς (βλέπε τράπεζες, κυβερνήσεις, πολυεθνικές) ο «δούλος» οφείλει να παρέχει στέγη και τροφή ο ίδιος στον εαυτό και την οικογένειά του. Πολύ βολικό. Φυσικά δεν είμαι υπέρ της επαναφοράς του θεσμού της δουλείας των αρχαίων χρόνων αλλά της κατάργησης αυτής των σύγχρονων.
Σήμερα όλοι δουλεύουν για τους λίγους και όταν οι «όλοι» γυρνάνε κουρασμένοι απ΄ τη δουλειά θέλουν να ξεκουράσουν το σώμα τους και να ξεγελάσουν το μυαλό τους δίνοντάς του την ψευδαίσθηση ότι διασκεδάζει. Η λύση; Τηλεόραση ή αλλιώς η δουλεία των εικόνων.
Βέβαια, θα μπορούσε κανείς να αντιτάξει ότι και οι αρχαίοι Έλληνες δεν ήταν καλύτεροι. Αβέρτα πολέμους έκαναν, τις γυναίκες τις υποτιμούσαν, άσε που σκότωσαν και το Σωκράτη. Και δεν είχαν ούτε πολυεθνικές, ούτε τράπεζες, ούτε – το σημαντικότερο – τηλεόραση. Ναι αλλά τουλάχιστον σκέφτονταν, τουλάχιστον παρήγαγαν πολιτισμό, τις βάσεις πάνω στις οποίες στηρίχτηκε ο κόσμος μας. Οφείλω όλα αυτά να τους τα αναγνωρίσω κι ας μην τους συγχωρώ ότι σκότωσαν το Σωκράτη.
Τελικά, ο άνθρωπος μετά τον άνθρωπο παρέμεινε άνθρωπος. Με λιγότερες τρίχες και περισσότερα κρίματα στην πλάτη του. Ο υπεράνθρωπος του Νίτσε έμεινε όνειρο που παίρνει σάρκα και οστά μόνο σε κόμικ και ταινίες επιστημονικής φαντασίας. Και ο σύγχρονος άνθρωπος ακόμα να ξεμπερδέψει τη μάσκα από το πρόσωπό του. Τον άνθρωπο από τον απάνθρωπο.
Το χειρότερο απ’ όλα, όμως, είναι ότι δεν «γεννιούνται» πια «Σωκράτες». Ούτε καν για να τους σκοτώσουμε.